Missionair Overleg Parkstad

Op maandagavond 26 september 2022 organiseerde de Diocesane Missie Raad Bisdom Roermond een ontmoetingsbijeenkomst voor missionaire groepen, pastoraal benoemden en geïnteresseerden.

De 35 deelnemers aan deze avond luisterden geboeid naar een lezing van Guus Prevoo, Voorzitter van het Missionair Overleg Parkstad rn oud medewerker van de landelijke Vastenactie.

Na de pauze volgde een uitwisseling van gedachten, begeleid door Matheu Bemelmans, waarbij nieuwe vormen van samenwerking aan bod kwamen.

Hieronder de tekst van de lezing:

Realistisch én hoopvol zijn, inleiding Ontmoetingsavond Missiebureau bisdom Roermond 26 september 2022

De Canadese zanger Leonard Cohen bezingt in zijn lied The future¹ wat hij denkt dat in de toekomst op ons afkomt: klimaatverandering, verharding in menselijke relaties, moord en doodslag. The future, it is murder. Laten we maar terug gaan naar de tijd van de Koude Oorlog, van Stalin en noem maar op, zegt Cohen, alles beter dan dat wat op ons afkomt.

We kennen op dit moment een complexe crisissituatie: stikstofcrisis, klimaatverandering, de oorlog die dichtbij komt, polarisering in de maatschappij. Volgens het meest recente Human Development Report van de VN² gaat de menselijke ontwikkeling erop achteruit omdat ‘de wereld van crisis naar crisis slingert’.

Er zijn geen eenvoudige antwoorden mogelijk, hoewel mijns inziens bij velen een blik op de verdere toekomst ontbreekt. Het is vaak korte-termijn-denken, zoals een ziekenhuis op zondag: alleen de spoedafdeling is open. In Afrika, India, Pakistan en het Midden-Oosten wordt men overigens nog veel meer geconfronteerd met de klimaatverandering dan wij hier. En wij hebben nog de mogelijkheid onze airconditioning te laten werken op de energie uit zonnepanelen. Vooral het Midden-Oosten is

een ‘hotspot’, de klimaatverandering gaat daar tweemaal zo snel als bij ons. En we weten allemaal dat het Midden-Oosten een waar kruitvat is. In de tien landen waar de klimaatcrisis het hardst toeslaat, is de acute honger de voorbije zes jaar meer dan verdubbeld, blijkt uit een nieuw rapport van de ngo Oxfam³. De gevolgen van de klimaatverandering zijn ‘te groot om ons voor te stellen’, zegt de Indiase schrijver Amitav Ghosh⁴. En ze zullen de huidige tweedeling in de wereldsamenleving en de samenleving hier bij ons nog versterken, met alle spanningen van dien.

Van veranderingen in het systeem naar systeemverandering.

De milieubeweging heeft even als de MOV-groepen haar wortels in de jaren ’70 van de vorige eeuw. In 1972 verscheen Grenzen aan de groei van Club van Rome⁵. Het is het sein voor de oprichting van diverse milieuclubs. We zien in de loop van die 50 jaar een verandering in aanpak. Eerst heeft de milieubeweging geprobeerd het milieu überhaupt op de agenda te krijgen (je zou cynisch kunnen zeggen dat dat pas nu na 50 jaar eindelijk gelukt is). Daarna is men begonnen met acties te voeren tegen de uitwassen zoals vervuilde rivieren, smog, kernenergie. Nu vraagt men om een verandering van systeem, van denkwijze. Een verandering in denken van triomfantelijk neoliberalisme naar zorg om mens en milieu vanuit een deemoedige houding. En daar is volgens de milieugroepen nog maar weinig tijd voor. Zelfs minister Jetten zegt dat de tijd van de vrijblijvendheid voorbij is⁶. De trend is een verandering in de huidige politiek, die gericht is op het blussen van branden, naar een politiek die branden probeert te voorkomen.

En daarin vinden die milieu- en actiegroepen in de RK Kerk een goede medestander, getuige de encyclieken Laudato Si’⁷ en Fratelli Tutti⁸ van paus Franciscus. Een van de kernpunten van Laudato Si’ is volgens mij dat de mensheid deel uitmaakt van de Schepping van God en er niet buiten staat, zeker niet als ‘heerser over’ en zelfs niet als ‘rentmeester’. Ons voortbestaan is verbonden met de leefbaarheid van deze wereld. De aarde kan best zonder de mens, maar de mens niet zonder de aarde. Dat blijkt al uit het scheppingsverhaal in de Bijbel: de aarde met alle dieren en planten erop bestond al, eer de mens op de zesde dag werd geschapen.

We hebben dringend behoefte aan een andere manier van leven en denken, zegt paus Franciscus en met hem velen anderen. Een manier van leven die niet denkt aan welvaart, maar aan welzijn. Geen economische invalshoek meer, maar een ecologische denkwijze. Geen korte-termijn-denken, maar een denken dat de lange termijn mee betrekt in de beslissingen⁹. Van denken in termen van winst naar denken in termen van waarde. Van ‘hebben’ naar ‘zijn’.

Realistisch én hoopvol

Moeten we doemdenkers zijn of grenzeloze optimisten? Het beste is iets daartussen in. Angst lijkt overigens, zo blijkt uit onderzoek, bij jonge mensen wel een drijfveer om zich in te zetten voor verandering, om te demonstreren tijdens Fridays for future tot en met Extinction Rebellion (rebellie tegen het uitsterven). Paul van Tongeren, nu de denker des vaderlands, pleit voor een houding die zowel realistisch als hoopvol is¹⁰.

Realistisch én hoopvol. Zien en begrijpen wat er gebeurt en daarnaast hoopvol blijven en werken aan verandering ten gronde. Dat zou het devies kunnen zijn voor ons als RK Kerk, parochie en ook als MOV-groep. Ik pleit ervoor die laatste afkorting te handhaven, maar de naam te veranderen in Milieu, Ontwikkeling en Vrede. Alle drie maken ze immers deel uit van onze missie, alles hangt met alles samen.

Hoopvol zijn en mensen hoopvol maken. Dat zou een mooie lange-termijn-doelstelling voor parochies en MOV-groepen kunnen zijn. Er bestaat een mooi verhaal uit Afrika over een bijeenkomst waarbij vier kinderen brandende kaarsen dragen. Het eerste kind draagt het licht van het

VERTROUWEN. ‘Blaas dat uit’, roept iemand, ‘mensen hebben geen vertrouwen meer in elkaar’. Het tweede kind draagt het licht van de VREUGDE. ‘Blaas uit, er kan geen vreugde heersen met al deze honger en ellende’. Het derde kind draagt het licht van de VREDE. Ook die kaars wordt uitgeblazen. Het laatste kind draagt een kaars met een heel klein vlammetje, het licht van de HOOP. Niemand spreekt haar tegen. Niemand vraagt haar het licht te doven. Allen staren naar dat ene vlammetje, dat de duisternis doorbreekt. Ze nemen het licht als het ware in zich op. Vertwijfeld bijna, want ze voelen maar al te goed dat dit het enige overgebleven licht is. Het licht van de hoop als basis voor het vertrouwen, voor de vreugde, voor de vrede.

Natuurlijk moeten we hopen dat de wereldmachten tot inzicht komen en de handen in een slaan om klimaatverandering tegen te gaan. Een compromis met Rusland rond de kwestie-Oekraïne zou daarbij zeer welkom zijn.

Maar we moeten ook zelf handelen. We kunnen en moeten globaal denken, maar we moeten lokaal handelen. Op basis van die hoop. Er bestaat een gedicht, waarschijnlijk gemaakt door een anonieme dichter, gebaseerd op het boek ‘Verhoor op afstand’ van Václav Havel¹¹. Enkele strofen daaruit:

• Hoop is een gerichtheid van de geest, een gerichtheid van het hart, voorbij de horizon
• Hoop is ergens voor werken omdat het goed is, niet omdat het kans van slagen

En bij de Amerikaanse activiste Rebecca Solnit is in haar boek Hope in the Dark¹² te lezen: Hoop betekent dat een andere wereld mogelijk is, niet beloofd, niet gegarandeerd. Hopen is jezelf uitleveren aan de toekomst. Dat engagement voor de toekomst maakt het heden leefbaar.

De ook hier bekende Carlos Mesters, in 1931 in Bunde geboren en missionaris in Brazilië, zegt: ‘We praten niet over bevrijdingstheologie, we doen het’. Zo zouden ook wij kunnen zeggen: we praten niet zoveel over hoop, we doen het. In onze nog zo kleine handelingen als parochie en MOV-groep moet die hoop op een andere toekomst gestalte krijgen. De katholieke sociale leer met haar vier grondbeginselen van menselijke waardigheid, mensen moeten zelf kunnen beslissen, wereldwijde solidariteit met elkaar en het delen van de aardse goederen met elkaar kan daarbij een goede leidraad zijn¹³. En ook de zeven noodzakelijke basisgoederen, zoals de economen vader en zoon Skidelsky die hebben geformuleerd. Het goede leven waar we naar moeten streven omvat:

• gezondheid; – geborgenheid; – respect; – persoonlijkheid; – harmonie met de natuur; – vriendschap en – vrije tijd¹⁴.

Ik denk dat jullie best in staat zullen zijn om in eigen parochie en in de eigen MOV-groep allerlei activiteiten te bedenken om die hoop op een betere wereld en het goede leven voor iedereen gestalte te geven. Maar ik kan het niet laten een aantal suggesties te geven.

• Blijf je informeren, lees de krant en blijf kritisch. Besteed bij iedere MOV-bijeenkomst het eerste uur hieraan. En zet er steeds die stoel van de toekomst van Jan Terlouw bij (lege stoelen genoeg, ben ik bang).
• Neem die encyclieken Laudato Si’ en Fratelli Tutti¹⁵ ter harte. Laudato Si’ bij voorbeeld bestaat uit zes hoofdstukken. Lees tijdens de Vastentijd iedere week één hoofdstuk met kerkbestuur en MOV-groep en wie er bij wil zijn, en praat er over hoe je de encycliek waar kunt maken in je eigen parochie.
• Koop als parochie Fairtrade en biologisch in. Vermijd zoveel als mogelijk het consumeren van vlees, zoek een alternatief voor de jaarlijkse parochiebarbecue. Realiseer jezelf als parochie dat je niet zomaar iets koopt, maar altijd ván iemand en probeer je die iemand voor te stellen. Maak dat ook bekend, zodat je een voorbeeld bent voor je parochianen. Fairtrade-kerk¹⁶, Groene Kerk¹⁷, het blijft in Limburg ontzettend achter bij de rest van Nederland
• Leg op een deel van de tuin rondom de kerk of de pastorie of op een deel van het kerkhof dat niet gebruikt wordt, een voedselbos aan met een permacultuur. Geen advies van mij, maar van paus Franciscus¹⁸. En maak van de aanleg en het onderhoud een parochieproject, waaraan zoveel als mogelijk parochianen (en anderen)
• Maak wekelijks of maandelijks een wandeling met parochianen om het contact met de natuur te herstellen of te behouden en om een spiritualiteit van de schepping te En in de vastentijd wellicht dagelijks
• U zult het bemerkt hebben: alle genoemde activiteiten doe je het liefst niet in je eentje. Het zoeken van bondgenoten is belangrijk, zoals ook Prediker al wist: wie alleen loopt raakt de weg Of zoals Patrice Kayo¹⁹ uit Kameroen dichtte:

Wie alleen loopt, raakt de weg kwijt. ze heeft maar twee voeten,

ze heeft maar twee armen. ze heeft maar twee ogen. Maar in de gemeenschap heeft ieder duizend handen, heeft ieder duizend voeten, loopt niemand ooit alleen.

Om af te sluiten een gebed van de onrust²⁰.

Moge God ons zegenen met onrust

over gemakkelijke antwoorden, halve waarheden en oppervlakkige relaties zodat er diepgang is in onze harten.

Moge God ons zegenen met boosheid over onrechtvaardigheid, onderdrukking en de uitbuiting van mensen

zodat we werken voor rechtvaardigheid, vrijheid en vrede.

Moge God ons zegenen met tranen

die we plengen voor hen die lijden door pijn, verstoting, honger en oorlog, zodat we onze handen zullen uitstrekken tot troost.

En moge God ons zegenen met zoveel dwaasheid en hoop dat we geloven een verschil te kunnen maken in deze wereld.

Zodat we kunnen doen waarvan anderen zeggen dat het onmogelijk is.

Guus Prevoo, Simpelveld

1 Het lied The Future is het eerste lied van het gelijknamige album The Future, november 1992

2 United Nations Development Programme, Uncertain times, unsettled lives; Shaping our future in a transforming world; HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2021/2022, september 2022 (https://www.undp.org/somalia/publications/human- development-report-2022).

3 Oxfam, Footing the bill Fair finance for loss and damage in an era of escalating climate impacts, juni 2022 (https://www.oxfamnovib.nl/Files/rapporten/2022/bp-fair-finance-loss-and-damage-070622-en_EMBARGOED.pdf) 4 Amitav Ghosh, Te groot om ons voor te stellen, Berchem-Antwerpen (EPO), augustus 2022

5 Dennis Meadows e.a., Grenzen aan de groei; Rapport van de club van Rome, Utrecht/Antwerpen 1972.

6 Rob Jetten, Abel Herzberglezing, verkorte tekst in Trouw 15 september 2022, https://www.trouw.nl/politiek/jetten- wereldwijde-klimaatprotesten-laten-zien-dat-veel-mensen-verandering-eisen~b021b63c/

7 Paus Franciscus, Laudato Si’, 24 mei 2015, https://rkdocumenten.nl/toondocument/5000-laudato-si-nl/?idCode=1.1

8 Paus Franciscus, Fratelli Tutti, 4 oktober 2020, https://rkdocumenten.nl/toondocument/7800-fratelli-tutti-nl/?idCode=1.1 9 Om ook steeds de gevolgen op de lange termijn mee te nemen in onze beslissingen, stelt Jan Terlouw voor bij iedere bijeenkomst een ‘stoel van de toekomst’ neer te zetten.

10 Aangehaald in Esma Linneman, Het nut van doemdenken, Volkskrant Magazine 37-2022.

11 De weg van de hoop is de titel van dit gedicht, doorgaans toegeschreven aan Václav Havel, maar mogelijk gedicht door een anonieme dichter, maar wel gebaseerd op het boek van Václav Havel, Verhoor op afstand, Baarn 1991.

12 Rebecca Solnit, Hope in the Dark: Untold Histories, Wild Possibilities, Edinburgh, september 2016.

13 Pauselijke Raad voor Rechtvaardigheid en Vrede, Compendium van de sociale leer van de kerk, Brussel (Nederlandstalige uitgave), maart 2008. Zie voor een goede inleiding in het katholiek sociaal denken Thijs Caspers, Proeven van goed samenleven, Baarn 2012.

14 Robert & Edward, Skidelsky, Hoeveel is genoeg?, Geld en het verlangen naar een goed leven, Antwerpen 2013.

15 Het boekje van Arnold Smeets en Willem Marie Speelman (red), Fratelli Tutti, Handreiking bij de derde encycliek van Paus Franciscus; Lezen, meedenken en inspireren, Baarn 2021 kan behulpzaam zijn bij het bespreken van die encycliek.

16 Zie voor meer informatie Fairtrade Kerk, Maak ook jouw kerk of religieuze instelling Fairtrade: https://fairtradegemeenten.nl/fairtrade-kerk/.

17 Zie voor meer informatie de website van GroeneKerk, https://www.groenekerken.nl/.

18 Paus Franciscus and Austen Ivereigh: Let Us Dream: The Path to a Better Future, New York, December 2020.

19 Patrice Kayo, The woman who walks alone

20 Een Franciscaanse zegenbede, in 1985 opgesteld door de Ruth Fox, een Benedictijnse zuster. Ik heb in de laatste strofe

het woordje ‘hoop’ toegevoegd.